«Οι βοτανικοί παράδεισοι της Ελλάδας»

Κρόκος ο διανθής - υποείδος μελανάνθηρος



«Σύμφωνα με τις τελευταίες καταμετρήσεις, πάνω από πέντε χιλιάδες είδη και περίπου χίλια υποείδη φυτών περιλαμβάνονται στην εξαιρετικά πλούσια χλωρίδα και περίπου χίλια από αυτά είναι είδη ενδημικά της Ελλάδας, που δεν απαντούν σε άλλη περιοχή του πλανήτη», διαβάζουμε στο βιβλίο «Οι βοτανικοί παράδεισοι» του πολυσχιδούς Γεωργίου Σφήκα (εκδόσεις Μ. ΤΟΥΜΠΗ Α.Ε), βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών για το ερευνητικό του έργο. Είναι ένα βιβλίο που του ανήκει μια περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη μας, ένα βιβλίο-οδηγός, που σαφέστατα απευθύνεται σε όλους όσοι θεωρούν την ελληνική φύση κομμάτι της ζωής τους.

Οι Ελληνες είχαν οι περισσότεροι την τύχη να έχουν πίσω τους μια οικογένεια σε ένα χωριό. Σε βουνό, πεδιάδα ή σε νησί, δεν έχει σημασία.

Ο καθένας τόπος είχε τον δικό του χαρακτήρα, το δικό του φυτικό βασίλειο να διαφεντεύει την εκεί ζωή. Και όσο κι αν μας φαινόταν βαρετή -ή «ξενέρωτη» τώρα ίσως για τα παιδιά μας- η «ζωή στην ύπαιθρο», τα μάτια μας κατέγραφαν τον περίγυρο που συμμετείχε ενεργά σε όλες τις στιγμές μας και που δεν ήταν άλλος από τα δέντρα και τα φυτά.

 Η Calystegia soldanella, άλλοτε κοινό στις αμμώδεις παραλίες είδος, σήμερα τοποθετείται στην κατηγορία των σπάνιων φυτών λόγω της τουριστικοποίησης των ακτών |

Ο καφές κάτω από τη σκιά του πλάτανου ή της μουριάς, οι βελόνες του πεύκου που γίνηκαν κολιέ από τα κορίτσια, οι ανθοδέσμες από μικρές ανεμώνες, κυκλάμινα ή κατακόκκινες παπαρούνες, που πολλοί θα μας δούμε να κρατάμε σε παλιές φωτογραφίες. Στιγμές που δέθηκαν πολυποίκιλα στον εγκέφαλό μας. Με τα χρώματα και τις μυρωδιές που αναδύονταν, ανάλογα την εποχή.

Ενα αλμυρό φιλί κάπου στις θάλασσες των Κυκλάδων δεν δέθηκε στο μυαλό μας με τη μυρωδιά του θυμαριού; Παίζοντας κρυφτό, δεν μας έδωσε καταφύγιο ο μακρόταλος κορμός του έλατου, δεν μυρίσαμε τον κόρφο του; Δεν κρατήσαμε σαν ανάμνηση τη μυρωδιά από τα κυπαρισσόμηλα που τρίβονταν στα χέρια μας καθώς τα πετούσαμε με δύναμη ο ένας στον άλλον; Τα χαμομήλια και οι μαργαρίτες δεν είχαν την τιμητική τους στους εφηβικούς ερωτικούς αναστεναγμούς;

Και η μυρωδιά από τα μανούσια καθώς ξεπαραβγαίναμε ποιος θα μαζέψει τα περισσότερα για τον επιτάφιο; Το μαστίχι που μοσχοβόλαγε, το ρετσίνι από τα πεύκα που κόλλησε στην μπλούζα, στα δάχτυλα κι από κει στα μαλλιά της Μαρίας, «κατά λάθος, μαμά»; Το γιορτινό τραπέζι το στολισμένο με τα ταπεινά αγριολούλουδα αλλά και την ευωδιά, τη γλύκα στο στόμα, από τα ροδοπέταλα που είχε κάνει η γιαγιά γλυκό και μας το 'δινε λίγο λίγο;
Κρόκος ο χρύσανθος |

Ενα μικρό ξωτικό της φύσης στρογγυλοκάθεται σε πολλές από τις αναμνήσεις μας ακόμη κι αν δεν είμαστε λάτρεις της, ακόμη κι αν δεν έχουμε γνωρίσει από κοντά τον πλούτο των ελληνικών τοπίων.

Αυτόν τον πλούτο, τα κοινά φυτά αλλά και τα σπάνια, κατέγραψε ο Γεώργιος Σφήκας στα ταξίδια του, σε κάθε σημείο της χώρας όπου ταξίδεψε.

Από τα βουνά της Θράκης ώς κάτω στο Μαίναλο της Πελοποννήσου, στης Κρήτης την Ιδη, από τον Αθω, τον Ολυμπο και τα Πιέρια Ορη μέχρι τον Ολυμπο της Λέσβου και το όρος Αθέρας της Ικαρίας. Από τους εθνικούς δρυμούς της Βάλια Κάλντα, των Πρεσπών, της Οίτης, στα Αγραφα, στο Πήλιο, στο όρος Κρίκελας της Αμοργού. Από την Κάρπαθο στα Ιόνια νησιά, από τις Κυκλάδες μέχρι και την Κύπρο.

Από το ένα άκρο στο άλλο ο Γεώργιος Σφήκας κατέγραψε, φωτογράφισε, σχεδίασε και παραδίδει σε αυτό το πολυτελές βιβλίο –που αυτό το διάστημα μέσω διαδικτύου θα το βρείτε σχεδόν στη μισή τιμή από την αρχική του– όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που αφορούν τον καθένα προορισμό ξεχωριστά.
Κυκλάμινο το ελληνικό |

Χάρτες, φωτογραφίες, σκίτσα των φυτών αλλά και οδηγίες για το πώς θα φτάσεις, ένα μικρό ιστορικό του τόπου, ποια είναι η καλύτερη εποχή να τον επισκεφτείς, στοιχεία για την πανίδα και τη χλωρίδα και ταυτοχρόνως και ταξινομημένες πληροφορίες για τα τοπικά ενδημικά, ελληνικά ενδημικά και σπάνια για την Ελλάδα είδη που φύονται εκεί.

Στόχος του βιβλίου, όπως διαβάζουμε –μετά τις σελίδες όπου αναλυτικά παρουσιάζονται κατ’ αλφαβητική σειρά και με όλα τα στοιχεία τους τα είδη, όπως έχουν καταχωριστεί από τη Διεθνή Ενωση Προστασίας της Φύσης (IUCN) ανάλογα με τους κινδύνους που τα απειλούν σε εξαφανισθέντα, σε άμεσο κίνδυνο, κινδυνεύοντα, τρωτά, σπάνια, σε αμφίβολη κατάσταση, εξαφανισθέντα από τη φύση αλλά υπάρχοντα σε βοτανικούς κήπους–, είναι να επισημάνει τις περιοχές όπου συγκεντρώνονται τα σπάνια είδη, τους βοτανικούς παράδεισους της χώρας μας δηλαδή, που μέχρι στιγμής αριθμούν πάνω από εκατόν τριάντα περιοχές κι έχουν εκτός από το ζωολογικό και βοτανικό ενδιαφέρον ή μόνο βοτανικό ενδιαφέρον.
Είδη της ελληνικής χλωρίδας που χαρακτηρίζονται απειλούμενα. Από αριστερα η Paeonia mascula subsp. russi, στη μέση η Anchusa caespitosa και δεξιά η Paeonia peregrina |

Περιοχές που ξεχωρίζουν ανάμεσα στους 264 καταχωρισμένους σημαντικούς βιότοπους της χώρας μας μέχρι τώρα, από το πρόγραμμα Natura 2000.

«Η Ελλάδα είναι μια χώρα που τη χαρακτηρίζει μεγάλη ποικιλία τοπίων, κάτι που συνεπάγεται και ανάλογη ποικιλία βιοτόπων. Ολη αυτή η μεγάλη ποικιλία κλίματος, τοπίου και βιοτόπων δημιουργεί προϋποθέσεις για επιβίωση πολύ διαφορετικών φυτών και ζώων, με περισσότερες ή λιγότερες απαιτήσεις σε νερό, με μεγάλη αντοχή στο κρύο ή τη ζέστη, με προσαρμογή στα μεγάλα ή μικρά υψόμετρα, με προτίμηση σε ηλιόλουστες ή σκιερές τοποθεσίες, σε γυμνές ή δασωμένες εκτάσεις.

»Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο σε ό,τι αφορά τη βιοποικιλότητα στον ελληνικό χώρο, αφού η πανίδα και η χλωρίδα δέχονται επιδράσεις και μεταναστεύσεις από τρεις μεγάλες ζωογεωγραφικές και φυτογεωργικές περιοχές. Της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ασίας.

»Ετσι, σε ό,τι αφορά τη χλωρίδα, ξέρουμε ότι στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου θα βρούμε πολλά ασιατικά είδη φυτών, στα βουνά του Βορρά πολλά φυτά των Αλπεων, της Κεντρικής Ευρώπης και της Βαλκανικής, ενώ στην Κρήτη θα συναντήσουμε αρκετά είδη αφρικανικής προέλευσης.

»Η γεωλογική ιστορία της χώρας μας, με τις συνεχείς εξάρσεις και καταβυθίσεις, το ποικίλο και διακεκομμένο γεωγραφικό ανάγλυφο συνέβαλαν επίσης στη μεγάλη ποικιλία της πανίδας και της χλωρίδας, κυρίως με τη δημιουργία τοπικών ενδημικών μορφών (ειδών ή υποειδών) που δεν υπάρχουν σε άλλη περιοχή του κόσμου. Πλούσια σε ενδημικά είναι κυρίως τα βουνά και τα νησιά της Νότιας και Κεντρικής Ελλάδας, ενώ όσο ανεβαίνουμε προς τα βόρεια σύνορα, τα ενδημικά λιγοστεύουν».

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού μαθαίνουμε τις ιδιαιτερότητες του τόπου μας και τα γεννήματά του, που αποτυπώθηκαν ως απαραίτητες πληροφορίες στο DNA (γονιδίωμά) μας, για την εύρυθμη λειτουργία της ζωής.

«Εκτός από τα σπάνια είδη, στους βοτανικούς παράδεισους υπάρχει κι ένας μεγάλος αριθμός ειδών που είναι κοινά αλλά όχι λιγότερο όμορφα από τα σπάνια. Προστατεύοντας τους βιότοπους των σπάνιων ειδών, πετυχαίνουμε την προστασία και των κοινών και έτσι θα καταλήξουμε ίσως κάποτε στον απώτατο στόχο, που είναι η διατήρηση της βιοποικιλότητας», γράφει ο συγγραφέας και στολίζει την ευχή και επιδίωξή του με μια φωτογραφία ανθισμένου απριλιάτικου λιβαδιού στον Υμηττό με λουλούδια πεντάμορφα και πολύχρωμα, όπως είναι η Anthemis chia, ο Ranculus neapolitanus και η Silene colotrata. Μύρισε άνοιξη κι ας ζούμε την ωριμότητα του καλοκαιριού.



Ο Γ. Σφήκας μαθήτευσε ως ζωγράφος και δούλεψε ως γραφίστας στον χώρο της διαφήμισης. Παράλληλα ασχολήθηκε με τη μελέτη και απεικόνιση της ελληνικής φύσης και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της χώρας μας. Ανακάλυψε και ζωγράφισε πολλά είδη φυτών της Ελλάδας, ενώ δύο από αυτά φέρουν το όνομά του.

Η κίτρινη βιόλα από τον Ταΰγετο (Viola sfikasiana) και ένα κολχικό με φθινοπωρινή άνθηση από την Πελοπόννησο (Colchicum sfikasianum).

Ανακάλυψε πρώτος τον juniperus drupacea στον Ταΰγετο, πράγμα που προκάλεσε μεγάλη κατάπληξη γιατί ο Ταΰγετος είναι μια οροσειρά που θεωρείται πάρα πολύ γνωστή από βοτανολογική άποψη. Το 1976 ανακάλυψε και τον Adonis cyllenea, ένα είδος που πολλοί πίστευαν ότι είχε εκλείψει προ πολλού.


Συντάκτης: Βάση Παναγοπούλου 

 
Πηγή: http://www.efsyn.gr/